ЖАРАТЫЛЫСТАНУ-ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ИНСТИТУТЫ ҚЫЗМЕТІ-1
Ғылыми бағыттағы білімді біріктіру және ғылыми-зерттеу институттары мен университеттер арасындағы ғылыми және білім беру салаларындағы өзара іс-қимылды нығайту мақсатында институттың ғылыми зертханалары көптеген шетелдік университеттермен және ғылыми-зерттеу институттарымен, оның ішінде Ресейдің Белгород мемлекеттік технологиялық университеті сияқты жетекші техникалық жоғары оқу орындарымен бірлескен ғылыми зерттеулер жүргізуде. Санкт-Петербург технологиялық университеті, Томск Ұлттық политехникалық зерттеу университеті, Қазан федералды университеті, Иваново мемлекеттік химия-технологиялық университеті, Иркутск ұлттық зерттеу университеті, Қазан ұлттық зерттеу технологиялық университеті, Грозный мемлекеттік мұнай-техникалық университеті (РФ) және т.б. Институтымыз Ұлыбритания, Германия, Жапония, Үндістан, Малайзия, Испания, Италия, Украина, Беларусь, Латвия және т.б. елдер университеттерінің ғалымдарымен тығыз байланыста жұмыс істеуде. Атап айтқанда, ғалымдарымыз Б.Кеделбаев, А.Иса, Б.Муталиева, А.М.Әзімов, Р.С.Әлібеков, Ж.Т.Айменов Өзбекстан, Грузия, АҚШ, Индонезия, Ресей және т.б. елдердің ғалымдарымен бірлескен зерттеулер жүргізуде.
Институттың ғылыми зертханалары да Қазақстанның 10 жетекші жоғары оқу орындары, 18 ғылыми-зерттеу институттары, 2 ғылыми орталықтары, 12 акционерлік қоғамдары және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері, шетелдік 44 ЖОО және 10 ғылыми-зерттеу институттарымен тығыз байланыста және ынтымақтастықта оң нәтижелерге қол жеткізуде.
Атап айтқанда, «Композиттік материалдардың жоғары температуралық синтезі» ғылыми зертханасы (проф. Протопопов А.В.) ҚР Минералды шикізатты кешенді қайта өңдеу Ұлттық орталығымен (МХМҰО) бірлескен бағдарлама бойынша «Иондаушы сәулелерді сіңіру қабілеті жоғары композициялық материалдарды алу технологиясы» тақырыбы бойынша арналған грантты жеңіп алып, жобаны жүзеге асырды (2021-2023 жж.). Оң үлгіге бірлесіп 1 өтінім және өнертабысқа 1 өтінім берілді. Көпқабатты радиациядан қорғайтын композиттерді алу әдістері әзірленді, олардың тәжірибелік үлгілері жасалды, NCCPMS-пен бірге «Радиациядан қорғау үшін көпқабатты композиттік материалды алу әдісі» өнертабысқа өтінімі ҚазМСМТИ-ға берілді.
ҚР БҒМ 2022 жылға арналған CPMS ҰК-мен ғылыми-зерттеу қызметтерін көрсету бойынша іскерлік келісімшарт жасалды. «Тозуға төзімді жұмыс қабаты бар 110G13 болаттан биметалл бронь тақталарын алу әдісі» әзірленді, өнертабысқа өтінім берілді.
ВЦКМ ғылыми зертханасы Құрамында ванадий бар феррофосфор қорытпасынан ванадийді бөлу технологиясын әзірлеу бойынша NCCPMS-пен (2,96 млн. теңге) іскерлік келісім (2022 ж.) және «Иондау үшін сіңіру қабілеті жоғары композиттік материалдарды өндіру технологиясы» жобасы бойынша іскерлік келісім жасалды. радиация» (4,7 млн. теңге).
Ғылыми бағыттар мен мектептер туралы. Институттың жетекші ғылыми мектептері негізгі ғылыми бағыттарды анықтайды, олардың үйлестірушілері тиісті ғылыми семинарларға жетекшілік етеді. Ғылыми бағыттарды одан әрі дамыту үшін ғылыми кадрларды, соның ішінде, мақсатты түрде даярлауды жүзеге асыру қажет: докторантура, магистратура, аспирантура және докторантураға жолдама, Ресей Федерациясының және басқа да ТМД елдерінің жетекші техникалық университеттерінде ғылыми тағылымдамадан өту арқылы, олармен ынтымақтастық туралы келісімдер негізінде бірлескен ғылыми зертханалар ашу; жетекші шетелдік ғалымдарды тарта отырып, ҚР ҒЖБ министрлігі жариялаған конкурстарына қатысып, бірлескен ғылыми жобаларды атқару.
СКУ 2022 жылға арналған ғылыми қызметі SWOT талдауында. Оның қауіптерінің бірі – ғылыми мектептердегі ғалымдарының «жасының ұлғаюы». Сондықтан 35-40 жасқа дейінгі жас кадрлар ағынын ұлғайту және келешегі зор ғалымдарды ұстап қалу мақсатында ҚР ҒЖБМ жас ғалымдардың «Жас Ғалым» және «Ғылыми тәлімгер/ Научный наставник» ғылыми-зерттеу жұмыстарына арналған біліктілігін арттырудың жаңа бағдарламаларын енгізуде.
Институт зертханаларының ғылыми кадрларының құрамын жаңарту мақсатында өткен жылы докторантурамызды бітірген 5 жас ғалым қабылданып, бұл жұмыс жалғасуда. Олардың бірі - бас. зертхана – Азимов А.М. «Қазақстан Республикасының ЖОО үздік оқытушысы – 2021» грантын жеңіп алды, ал Азимов А.М., Смаилов Б., Айменова Ж.Е. – 2022 жылы «Жас Ғалым» гранты, Өтебаева А. – «Жас ғалым» гранты.
Жас ғалымдар – ғылыми зертхана меңгерушілері, PhD докторлары Азимов А.М., Смайылов Б., Айменова Ж.Е., Иса А., сонымен қатар Абжалов Р. ҚР БҒМ Ғылым комитетінің конкурстарына жобаларын ұсынды. Қазақстанның 2022 жылға арналған «Жас ғалымдары» және «Жас Ғалым» (докторантура) ғылыми комитетінің гранттық қаржыландыруына Қазақстан Республикасының басқа ЖОО және ғылыми-зерттеу институттарымен бірлескен жобаларын ұсынды. Ж.Е.Айменованың ҚР БҒМ Өсімдіктер биологиясы және биотехнологиясы институтының ғалымдарымен бірлескен жобасы 79 млн.теңге грант ұтып алды және мұнай шламын қайта өңдеу бойынша бірлескен жоба Смаилова Б.М., Абжалова Р., Иса А. 300 млн.теңгеге БМҚ грантын жеңіп алды.
Институтта жас ғалымдарға арналған ғылыми семинарлар өткізіліп, онда ғылыми мектептердің жетекшілерімен бірге ҚР ҒЖБМ Ғылым комитетінің Ғылым қоры және т.б. конкурстарына жобаларды дайындау мақсатында перспективті ғылыми зерттеулердің тақырыптарын анықтау мақсатында өзекті ғылыми бағыттар талқыланады. Ал ғылыми дайындық бойынша осы жұмыстардың нәтижесінде өткен жылы біздің диссертациялық кеңестерімізде жас ғалымдарымыз Б.Муталиева мен А.Азимова, У.Назарбектің алғашқы докторанттары диссертацияларын сәтті қорғады.
Ғылым мен білімнің интеграциясы. Классикалық зерттеу университетінің мәні оқу үдерісі мен іргелі ғылыми зерттеулерді біріктіру болып табылады. Бұл іргелі білімі бар мұғалімдерді қажет етеді. Әлемдік тәжірибе жетекші елдердің ғылым мен білім беруді айтарлықтай тиімді біріктіре алғанын көрсетеді. Бұл тәжірибе біздің университет үшін де өзекті. Іргелі ғылым кафедралардың доценттері мен профессорлары толық емес жұмыс күнімен қызмет істейтін және ғылыми жобаларға, ал зертханадағы зерттеушілер оқу процесіне қатысатын ғылыми зертханаларда жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта институттың ғылыми қызметкерлерінің 40 пайызы оқу үдерісіне қатысып, оқытушылық қызметпен қатар айналысуда. Болашақта ғылыми кадрларды – докторанттар мен магистранттарды, сондай-ақ мамандарды – магистранттарды, соның ішінде техникалық бағытта бірігіп дайындаудағы ғылыми зертханалардың рөлі ерекше, осы мақсатта институттың ғылыми зертханаларының ғалымдары докторанттар мен магистранттардың ғылыми жұмыстары мен ғылыми зерттеулеріне, диссертациялық кеңестердің жұмысына жетекшілік етуге (қазіргі таңда 4 ғылыми қызметкер 3 диссертациялық кеңестің мүшелері) кеңінен тартылуда. Білім беру бағдарламаларын жетілдіру, ғылыми-зерттеу әлеуетін дамытуға және мамандардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға жәрдемдесу үшін ғылыми зерттеу нәтижелерін білім беру ортасында пайдалануды кеңейтеді. Біздің міндетіміз – техникалық жарақталған білім беру экожүйесіне негізделген инновацияларды генерациялайтын, кәсіпкерлік мәдениеті бар сұранысқа ие мамандарды даярлау.
Ғылым мен білім беруді интеграциялау, кафедралар мен ғылыми зертханалар арасындағы ғылыми байланысты нығайту, ғылыми-зерттеу зертханасында диссертациялық жұмысты орындайтын магистранттар мен докторанттарды даярлау сапасын арттыру мақсатында олардың білім беру бағдарламаларына енгізілген пәндер университет ғылыми зертханалардың профиліне сәйкес. Бұл ғылыми мектептерді дамытуға және зертханалар үшін ғылыми кадрларды мақсатты түрде дайындауға ықпал етеді.
Зерттеу университеті ЖОО арасындағы бәсекелестіктің күшеюі жағдайында өзінің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ете алатын кәсіпкерлікке қабілетті болуы тиіс. 2022 жылы Зертханалар конкурстарға 51 жобаны ұсынды, оның ішінде 15 гранттық қаржыландыруға, 8 коммерцияландыруға және 7 БМҚ. 12.01.22 ж. бойынша төмендгідей жағдай орын алды: БМҚ бойынша – 3 жоба (873 млн. теңге), коммерцияландыруға – 3 (900 млн. теңге), гранттар бойынша – 6 (335,7 млн. теңге), «Жас Ғалым» – 3 (56 млн. теңге) , «Жас ғалым ”-1 (44,9 млн. теңге). Барлығы 2 миллиард 117 миллион теңгені құрайтын 18 жоба жүзеге асырылуда.
Институт құрылғаннан бері зертханалардың ғылыми жобаларын қаржыландыру төмендегідей өсті: 2020 ж. 65,105 млн теңгенің гранттық жобалары жүзеге асырылды және келісімшарттық ғылыми-зерттеу жұмыстары 4 млн. теңгеге, 2021 ж. – 208,5 млн.теңгеге. теңге және 6,16 млн. сәйкес және 2022 жылдың қарашасында. – 817,6 млн. теңге +492,2 млн. теңге. теңге және 16,7 млн. 1 жыл ішінде ғылыми зерттеулерді қаржыландыру көлемі 609 млн теңгеге өсті. 1 ғылыми қызметкерге шаққанда 2021 жылы ҒЗЖ қаржыландырудың үлестік көлемі: 4,6 млн. теңгені құрады, ал 2022 ж. - 18,3 млн. теңге Осы қаражат есебінен зертханалар түрлі қажетті ғылыми жабдықтар сатып алды.
Институт мемлекеттік гранттық жобалармен қатар келісімшарттық зерттеу жұмыстарына және ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыруға белсенді қатысады.
Қазіргі уақытта ҚР ҒЖБМ Ғылым комитетінің БМҚ конкурсында 3 жоба жеңімпаз болды: 1)Ауыз судың сапасын қамтамасыз ету үшін 323 млн.теңге. (Проф. М.И. Сатаев, PhD докторы Азимов А.М.), 2)Ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеуге 250 млн.теңгеге (Әлібеков Р.), 3)Мұнай шламын өңдеуге 300 млн.теңгеге (Смайылов Б.). Коммерцияландыру бойынша «Ғылым қоры» АҚ конкурстарында 2 жоба қаржыландыруды жеңіп алынды – 1)Түрлі өндірістік қалдықтар негізінде төмен клинкерлі цементтерді өндіру технологиясын ұйымдастыруға 500 млн.теңге (Проф. Сәрсенбаев Б.Қ., Айменов Ж.Т.) және 2) 300 млн. теңгеге тыңайтқыш қоспаларын әзірлеу (проф. Жантасов Қ.Т.).
2023 жылы №17 «ҚР өнеркәсіп қалдықтарын қайта өңдеудің жаңа тиімді технологияларын әзірлеу және өнеркәсіпке енгізу үшін салааралық ғылыми-өндірістік экологиялық кешенді құру» ғылыми-техникалық тапсырмасына сәйкес Сәтбаев атындағы Ұлттық техникалық университетімен бірлесіп, БМҚ жобасы бойнша 900 млн.теңгеге (Сарсенбаев Б.Қ., Айменов Ж.Т. Иманалиев К.Е.) жеңіп алынды және №96 ғылыми-техникалық тапсырмаға сәйкес «Ауыл шаруашылығы өнімдерін органикалық өндіру және өңдеу технологияларын әзірлеу және аймақтық технологиялық парктер мен агроөнеркәсіптік кешендегі инжинирингтік орталықтар», 4 млрд.теңгеге БМҚ кешенді жобасы ұсынылды (Әлібаев Н.).
2023 жылдың соңына дейін Ғылыми жобаларды коммерциализациялау және БМҚ жобалары бойынша қосымша конкурстардың нәтижелері бойынша қаржыландырудың әрі қарай өсуі күтілуде.
Институт ғалымдары ҚР ҒЖБМ Ғылым комитетінің түрлі байқауларына барлығы 51 жоба ұсынған.
Институт ғалымдары үш жылда, яғни 2020 жылы 286 еңбек жариялаған. - 2021 жылы 97 жұмыс - 189 мақала, ал 2022 ж – 153 жұмыс (12.01.22 ж. жағдай бойынша), оның ішінде: 48 – Scopus және Web of Science базаларында индекстелетін жетекші ғылыми журналдарда, 14 жұмыс – ҚР ҒЖБМ Ғылым және жоғары білім саласында сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған журналдарда жарияланған. Сонымен қатар 6 монография мен оқулық, 22 патент алынды. Институттың 5 ғалымы әлемдік ғылыми жаңалықтардың авторы (Волненко А.А., Қорғанбаев Б.Н., Айменов Ж.Т., Ізтілеуов Г., Шевко В.М., төртеуі «Құрмет» орденімен марапатталды (Айменов Ж.Т., Протопопов А.В., Жантасов Қ.Т., Анарбаев А.А.).
Зерттеу университеті – дамыған инновациялық инфрақұрылымы бар ғылым-білім беру кешені, оның ішінде оқу базалары, ҒЗИ, ғылыми зертханалар және т.б. Бұл бағытта біздің институт құрамдас бөлігі болып табылатын М.Әуезов атындағы ОҚЗУ қомақты нәтижелерге қол жеткізді. 2022 жылы Бәсекеге қабілеттілікті арттыру міндетін жүзеге асыру мақсатында университетіміз жеті жаһандық және екі ұлттық рейтингке қатысып, QS әлемдік рейтингінде 443-орынды иеленді.
Мемлекет басшысы Қ-Ж.Қ.Тоқаев пен ҚР ҒЖБ министрлігі алға қойған жаңа міндеттерді ескере отырып, институт өзінің Даму стратегиясында өте перспективалы және сұранысқа ие ғылыми бағыттарды айқындайды. Бұл ретте іргелі және қолданбалы зерттеулермен қатар ғылыми зертханалардың басым бағыттары кәсіпкерлік үлгідегі инновациялық қызмет көрсету және облыс экономикасына инновацияларды енгізу болып табылады.